Τις τελευταίες δεκαετίες ακμάζει η έρευνα στο πεδίο της διατροφής. Δικαίως, αφού πλέον έχει τεκμηριωθεί πόσο σημαντική είναι η συνεισφορά της στην υγεία του ανθρώπου, τόσο σε επίπεδο πρόληψης όσο και σε επίπεδο διαχείρισης παθολογικών καταστάσεων. Παράλληλα, χάρη στην επιστημονικά τεκμηριωμένη σύνδεση ανάμεσα στη διατροφή και την υγεία, η προβολή της “υγιεινής διατροφής» από τα ΜΜΕ είναι τεράστια. Υπάρχουν σε όλα τα κανάλια εκπομπές με στήλη για τη διατροφή, την ίδια στιγμή που οι εκπομπές μαγειρικής σημειώνουν τεράστιες τηλεθεάσεις. Και ενώ κάποιος θα περίμενε ότι όλο αυτό το κύμα προβολής, ενημέρωσης και συνακόλουθου ενδιαφέροντος από το κοινό θα κατέληγε σε βελτιώσεις της διατροφής και της υγείας του γενικού πληθυσμού αυτό τελικά δεν συμβαίνει. Αντίθετα, στη χώρα μας τα ποσοστά παχυσαρκίας παραμένουν υψηλότατα, η συχνότητα καρδιαγγεικών, διαβήτη και άλλων χρόνιων νοσημάτων (που σχετίζονται άμεσα με τη διατροφή και τον τρόπο ζωής) εξακολουθεί να αποτελεί μείζον θέμα της ελληνικής κοινωνίας. Πως εξηγείται, λοιπόν, αυτό το παράδοξο;;
Ένας από τους βασικούς λόγους που αποτρέπει μεγάλη μερίδα κόσμου από συστηματικές βελτιώσεις των διατροφικών συνηθειών, είναι η αντίληψη ότι “η υγιεινή διατροφή κοστίζει”. Πράγματι, το κόστος μπορεί να αποτελέσει καίριο παράγοντα στη λήψη μιας απόφασης, ιδιαίτερα αν αναλογιστούμε ότι η χώρα μας βρίσκεται εδώ και μία δεκαετία σε οικονομική κρίση, με την πανδημία μάλιστα τον τελευταίο χρόνο να αποτελεί μια επιπλέον αιτία τεράστιας οικονομικής αιμορραγίας για πολλούς.
Έχει η επιστήμη την απάντηση;;
Με μια πρώτη ματιά φαίνεται η έρευνα να επιβεβαιώνει ότι το κόστος της υγιεινής διατροφής είναι υψηλότερο. Με μια προσεκτικότερη ματιά, ωστόσο, εγείρονται προβληματισμοί και ερωτήματα ανάλογα με:
- πώς ορίζει η κάθε μελέτη την “υγιεινή διατροφή”
- τί συγκρίνει (ως προς ο κόστος)
Έτσι, λοιπόν, σε μερικές μελέτες η “υγιεινότητα” έχει να κάνει με την περιεκτικόητητα σε ΕΝΑ ΜΟΝΟ ΘΡΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΑΤΙΚΟ (π.χ απλά σάκχαρα). Η περιεκτικότητα, όμως, σε ένα συστατικό δεν μπορεί να καθορίσει το κάτα πόσο η διατροφή ενός ανθρώπου είναι υγιεινή..σε άλλες μελέτες η «υγιεινότητα» έχει να κάνει με την αξιολόγηση ΟΛΟΚΛΗΡΟΥ ΤΟΥ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ, το οποίο, προφανώς είναι και το σωστότερο.
Επιπρόσθετα, κάποιες μελέτες συγκρίνουν το κόστος ΕΝΟΣ ΣΥΓΚΡΙΜΕΝΟΥ ΤΡΟΦΙΜΟΥ (“υγιεινή” vs “ανθυγιεινή” εκδοχή, π.χ ψωμί ολικής άλεσης vs λευκό ψωμί), γεγονός παραπλανητικό. Η υγιεινή και η λιγότερη υγιεινή διατροφή δεν συνιστώνται από ίδια τρόφιμα σε άλλη εκδοχή, αλλά ενδέχεται να αποτελούνται από διαφορετικά τρόφιμα. Άλλες μελέτες συγκρίνουν ΟΛΟΚΛΗΡΑ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ, κάτι που και πάλι αποτελεί την πιο ορθή προσέγγιση.
Τέλος, τεράστιο ρόλο παίζει και η μονάδα σύγκρισης. Κάνουμε λόγο για το κόστος ανά θερμίδα, ανά μερίδα, ή ανά ημέρα;; Στις περισσότερες μελέτες η σύγκριση γίνεται με βάση το κόστος ανά 100 θερμίδες τροφίμου.
Μέσω αυτής της σύγκρισης, είναι λογικό τα φρούτα και τα λαχανικά να θεωρούνται πιο ακριβά ανά 100 θερμίδες από τα μπισκότα, μιας και για να προοσλάβει κανείς 100 θερμίδες από μαρούλι χρειάζεται να καταναλώσει γύρω στο 1 κιλό, σε σύγκριση με τα μπισκότα που μπορεί να καταναλώσει μόλις 1-2 τεμάχια. Προφανώς, λοιπόν, το κόστος του ενός μπισκότου είναι πολύ μικρότερο από το κόστος 1 κιλού μαρούλι.
Παρακάμφθηκαν οι παραπάνω περιορισμοί;;
Μια πολύ αξιόλογη μετά-ανάλυση λαμβάνει υπόψιν όλους τους παραπάνω περιορισμούς προκειμένου να δώσει μία σωστή απάντηση στο ερώτημα του κατα πόσο η υγιεινή διατροφή κοστίζει περισσότερο.
Οι έρευνες που πληρούσαν τα κριτήρια για να ενταχθούν σε αυτή την μελέτη ήταν 27 και προέρχονταν από 10 χώρες.
Οι συγκρίσεις κόστους που πραγματοποιήθηκαν ήταν ποικίλες. Έγινε σύγκριση κόστους μεταξύ ομάδων τροφίμων, ανά μερίδα τροφίμου και ανά 200 kcal τροφίμου.
Επιπλέον, έγινε σύγκριση κόστους με βάση το βαθμό συμμόρφωσης σε υγιεινά μοντέλα διατροφής. Για παράδειγμα, συγκρίθηκε το κόστος της υψηλής vs χαμηλής συμμόρφωσης στο μοντέλο της μεσογειακής διατροφής, ανά ημέρα και ανά πρόσληψη 2000 kcal.
Να ληφθεί υπόψη ότι σε όλες τις μελέτες που εντάχθηκαν στη συγκεκριμένη μετά ανάλυση, έγινε προσαρμογή του κόστους στο αμερικάνικο δολάριο έπειτα από διόρθωση ως προς τον πληθωρισμό, ώστε να μπορούν να είναι αξιόπιστες οι συγκρίσεις.
Μιας και δεν καταναλώνουμε μεμονωμένα τρόφιμα ή ομάδες τροφίμων, ας εστιάσουμε στη σύγκριση ΟΛΟΚΛΗΡΩΝ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΩΝ ΜΟΝΤΕΛΩΝ (ανά ημέρα ή ανά αντιπροσωπευτική θερμιδική πρόσληψη, πχ 2000 kcal) για να εξάγουμε ουσιαστικά συμπεράσματα περί κόστους.
Σύγκριση κόστους διατροφικών μοντέλων διατροφής
Τελικά 14 μελέτες αξιολόγησαν τη διαφορά κόστους με βάση το βαθμό συμμόρφωσης σε υγιεινά μοντέλα διατροφής. Η σύγκριση γινόταν ανάμεσα στο γκρουπ με την υψηλή συμμόρφωση και το γκρουπ με τη χαμηλή συμμόρφωση. Η συμμόρφωση αφορούσε διατροφικά μοντέλα που είναι επιστημονικά μελετημένα και χαρακτηρισμένα ως “υγιεινά”, όπως η Μεσογειακού τύπου διατροφή, το μοντέλο διατροφής με βάση τον Healthy Eating Index, τις συστάσεις του American Heart Association και της American Academy of Pediatrics.
Σύγκριση κόστους ανά ημέρα
Σε αυτή τη σύγκριση το κόστος ανά ημέρα οριζόταν ως το κόστος των 3 κύριων γευμάτων. Η διαφορά του κόστους στο γκρουπ με την υψηλότερη συμμόρφωση σε ένα μοντέλο υγιεινής διατροφής σε σχέση με του γκρουπ με τη χαμηλότερη συμμόρφωση ήταν 1,48 δολλάρια την ημέρα!
Σε κάποια διατροφικά μοντέλα (όπως πχ σε αυτό που σύγκρινε σπιτικά γεύματα με fast food γεύματα) η διαφορά κόστους ήταν μη στατιστικά σημαντική!
Σύγκριση κόστους ανά 2000 kcal
Και αυτή η σύγκριση μπορεί να προσφέρει ουσιαστικά συμπεράσματα μιας και η πρόσληψη 2000 kcal είναι επαρκής για μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Ουσιαστικά, η διαφορά του κόστους ανά 2000 kcal ήταν ίση με την διαφορά ανά ημέρα, και πιο συγκεκριμένα 1,54 δολλάρια ανά 2000 kcal.
Μόνο που σε αυτή την σύγκριση η διαφορά κόστους που αφορούσε την συμμόρφωση στη Μεσογειακού τύπου διατροφή, ήταν πλέον μη σατιστικά σημαντική!
Αποτελέσματα
Αν μείνουμε στα απόλυτα νούμερα, η υγιεινή διατροφή κοστίζει περισσότερο..
Πόσο περισσότερο;; 1,5 δολλάριο την ημέρα!! Δηλαδή όσο κοστίζει ένας καφές take away!! Η διαφορά κόστους, λοιπόν, μιας διατροφής που θωρακίζει την υγεία και προλαμβάνει τις περισσότερες παθήσεις που μαστίζουν την κοινωνία μας είναι ίση με ένα καφέ take away!
Από την άλλη, για μία τετραμελή οικογένεια η διαφορά ανέρχεται στα 6 δολλάρια την ημέρα, και άρα στα 2000 δολλάρια το χρόνο, ένα ποσό ίσως όχι ευκαταφρόνητο για κάποιους αυτήν την εποχή.
Εφόσον όμως κάνουμε λόγο για κόστος, χρειάζεται να σκεφτούμε και το κόστος που έχει η λιγότερο υγιεινή διατροφή στην κοινωνία. Υπολογίστηκε πως το 2012 το κόστος της εθνικής δαπάνης υγείας, εξαιτίας των προβλημάτων που οφείλονται στην διατροφή χαμηλής ποιότητας ανήλθε στα 393 δισεκατομμύρια δολάρια στις ΗΠΑ. Δηλαδή περίπου 1200 δολάρια κατά κεφαλή!
Θα ήθελα επίσης να σημειώσω ότι όλα τα παραπάνω δεν λαμβάνουν καθόλου υπόψη την συζήτηση για μείωση-ρύθμιση βάρους. Δηλαδή δεν συγκρίθηκε το κόστος μιας διατροφής που αποσκοπεί στην μείωση βάρους. Κατά πάσα πιθανότητα, σε μια τέτοια σύγκριση το κόστος της υγιεινής διατροφής με σκοπό την μείωση βάρους όχι απλά δεν θα ήταν (έστω και οριακά υψηλότερο), αλλά θα ήταν χαμηλότερο, όπως έχουν δείξει κάποιες μελέτες. Και αυτό γιατί, πέρα από το είδος των τροφίμων που θα επιλέγονταν, θα περιόριζονταν πολύ και οι καταναλισκώμενες ποσότητες!
Συμπεράσματα
Όπως φαίνεται, τελικά, η παγιωμένη πεποίθηση ότι «η υγιεινή διατροφή κοστίζει» δεν αντανακλά την πραγματική διαφορά κόστους, που είναι απειροελάχιστη. Γιατί όμως έχει παγιωθεί;; σε ποια υγιεινή διατρφή αναφέρεται;; μήπως σε μια διατροφή που συνάδει με ένα life style ατόμων διάσημων, που σε καμία περίπτωση δεν αντιπροσωπεύουν την μεγάλη μερίδα του κόσμου..σε μια διατροφή που περισσότερο αντανακλά και προβάλλει το υψηλό κοινωνικο-οικονομικό status των ατόμων που την εφαρμόζουν, συνίσταται από εξεζητημένα υλικά, δύσκολες παρασκευές που μόνο σεφ βεληνεκούς μπορούν να φέρουν σε πέρας;; Τότε, ναι, αυτή η εκδοχή περί υγιεινής διατροφής κοστίζει περισσότερο και είναι προνόμιο λίγων. Όμως υγιεινή διατροφή είναι και μία μερίδα φακές που συνοδεύεται με ωραίο τυρί και ψωμί ολικής αλέσεως. Άρα η πραγματικά υγιεινή διατροφή είναι δικαίωμα όλων, δεν είναι απλά ένα trend. Ας κάνουμε μία στροφή στην παράδοση μας και ας «γνωριστούμε» ξανά με την Μεσογειακή-Ελληνική διατροφή. Είναι το εκτενέστερα μελετημένο διατροφικό μοντέλο, είναι τεκμηριωμένα υπέρ-υγιεινή, γευστικότατη, με υλικά θησαυρούς της ελληνικής φύσης, στα οποία όλοι έχουν πρόσβαση και είναι οικονομικά προσιτά. Το retro άλλωστε είναι πολύ της μόδας!
Βασίλης Μπελέκος, MSc
Κλινικός Διαιτολόγος- Διατροφολόγος
Βιβλιογραφία
Mayuree Rao et al. Do healthier foods and patterns cost more than less healthy options? A systematic review and meta-analysis. BMJ Open 2013