Ζούμε στην εποχή της πληροφορίας και αυτό ισχύει και για το πεδίο της διατροφής. Ο καταναλωτής τις περισσότερες φορές κάνει έρευνα αγοράς πριν αγοράσει το οποιοδήποτε προϊόν. Κάτι τέτοιο συμβαίνει και με τα τρόφιμα. Οι ετικέτες τροφίμων είναι μια πραγματικότητα κατά τις τελευταίες δεκαετίες και θεωρητικά θα έπρεπε να βοηθούν τον καταναλωτή σε μεγάλο βαθμό.
Μάλιστα η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θεσπίσει ένα πολύ αναλυτικό πλαίσιο κανονισμών σε ό,τι αφορά την επισήμανση των τροφίμων. Η επισήμανση των τροφίμων συντελεί τόσο στην προστασία της υγείας του καταναλωτή όσο και στην καλύτερη δυνατή πληροφόρηση σχετικά με τα προς κατανάλωση τρόφιμα.
Στην πραγματικότητα μεγάλο ποσοστό των καταναλωτών δυσκολεύεται να αποκωδικοποιήσει τις πληροφορίες που καταγράφονται στις ετικέτες τροφίμων. Έτσι ο βαθμός χρησιμότητας των πληροφοριών εκπίπτει κατά πολύ.
Παρακάτω θα επεξηγηθεί πώς να διαβάσει κανείς τις ετικέτες τροφίμων ούτως ώστε να πάρει την απαραίτητη πληροφορία πριν την τελική επιλογή ενός τροφίμου.
Υποχρεωτικές αναγραφόμενες ενδείξεις
Με βάση τους κανονισμούς της ΕΕ στην συσκευασία είναι υποχρεωτικό τα αναγράφονται τα παρακάτω:
- η ονομασία του τροφίμου
- ο κατάλογος των συστατικών
- κάθε συστατικό ή τεχνολογικό βοήθημα το οποίο προκαλεί αλλεργίες ή δυσανεξίες και χρησιμοποιείται στην παραγωγή ή παρασκευή ενός τροφίμου και εξακολουθεί να υπάρχει στο τελικό προϊόν, ακόμη και σε τροποποιημένη μορφή
- η ποσότητα ορισμένων συστατικών ή κατηγοριών συστατικών (Quantitative Ingredient Declaration, QUID)
- η καθαρή ποσότητα του τροφίμου
- η ημερομηνία ελάχιστης διατηρησιμότητας ή η τελική ημερομηνία ανάλωσης (“ανάλωση κατά προτίμηση πριν από” ή «ανάλωση έως»)
- οι τυχόν ιδιαίτερες συνθήκες αποθήκευσης και/ή συνθήκες χρήσης
- το όνομα ή η εμπορική επωνυμία και η διεύθυνση του υπευθύνου επιχείρησης τροφίμων
- ο τόπος προέλευσης του τροφίμου
- οι οδηγίες χρήσης, εφόσον η παράλειψή τους θα δυσχέραινε τη σωστή χρήση του τροφίμου
- για τα ποτά με περιεκτικότητα σε αιθυλική αλκοόλη μεγαλύτερη από 1,2 % κατ’ όγκον, η αναγραφή του αποκτηθέντος κατ’ όγκον αλκοολικού τίτλου
- η διατροφική δήλωση
Μπροστινή πλευρά συσκευασίας: πολύ marketing – λίγη πληροφορία
Ένα βασικό στοιχείο για την ευκολότερη αποκωδικοποίηση των πληροφοριών είναι να κατηγοριοποιηθούν οι πληροφορίες σε 2 βασικές κατηγορίες.
- Σε αυτές που αναγράφονται στην μπροστινή πλευρά της συσκευασίας.
- Σε αυτές που αναγράφονται στην πίσω πλευρά της συσκευασίας.
Η μπροστινή πλευρά είναι η πλευρά του marketing και κύριος σκοπός είναι η προσέλκυση του καταναλωτή. Ακόμα και στην μπροστινή πλευρά αναγράφονται χρήσιμες διατροφικές πληροφορίες συνοπτικά. Σε αυτή την πλευρά επίσης αναγράφονται πιθανώς και ισχυρισμοί (διατροφικοί ή/και υγείας) που σχετίζονται με το τρόφιμο. Στους ισχυρισμούς θα αναφερθούμε εκτενέστερα παρακάτω.
Η ΕΕ έχει θεσπίσει κανονισμούς αναλυτικούς για το τι μπορεί να αναγράφεται στην μπροστινή πλευρά. Μάλιστα εξαιτίας των αυξημένων ποσοστών παχυσαρκίας στην ΕΕ και των ασθενειών που σχετίζονται με την διατροφή, η ΕΕ δίνει έμφαση στο να μπορεί ο καταναλωτής να καταλαβαίνει όσο γίνεται περισσότερο για το τρόφιμο με μια γρήγορη ματιά στην μπροστινή πλευρά της συσκευασίας. Έτσι έχουν προκύψει διάφορα συστήματα διατροφικής κατηγοριοποίησης των τροφίμων.
Αυτό που είναι εγκεκριμένο να χρησιμοποιείται σε όλες τις χώρες της ΕΕ είναι το σύστημα Reference Intakes Labels. Είναι η γνώριμη εικόνα που βλέπετε παρακάτω.
Σε αυτήν την ετικέτα φαίνονται τι ποσοστά των ημερήσιων προσλήψεων αναφοράς καλύπτονται από την πρόσληψη μιας μερίδας προϊόντος.
Οι ημερήσιες προσλήψεις αναφοράς υπολογίζονται με βάση τις ενεργειακές και θρεπτικές ανάγκες ενός μέσου υγιούς άντρα και μίας μέσης υγιούς γυναίκας. Αυτό σε ότι αφορά την ενεργειακή πρόσληψη αναφοράς αντιστοιχεί σε 2500 kcal για τον άντρα και 2000 kcal για την γυναίκα. Επειδή τις περισσότερες φορές είναι πρακτικά δύσκολο να γίνεται αυτός ο διαχωρισμός τελικά οι υπολογισμοί πραγματοποιούνται με βάση τις Προσλήψεις Αναφοράς της γυναίκας ώστε να αποθαρρύνεται η υπερκατανάλωση.
Η ΕΕ έχει επιτρέψει και άλλα συστήματα κατηγοριοποίησης σε ορισμένες χώρες. Για παράδειγμα υπάρχει το Nutriscore στην Γαλλία, το NutrInForm Battery στην Ιταλία, το Keyhole σε σκανδιναβικές χώρες κλπ. Γενικά οι κανονισμοί της ΕΕ είναι πιο χαλαροί σε ότι αφορά τα συστήματα κατηγοριοποίησης διότι δεν είναι υποχρεωτικά έτσι κι αλλιώς.
Μάλιστα σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην Ελλάδα το 2021, μελετήθηκε το κατά πόσο βοηθούν τα διάφορα συστήματα κατηγοριοποίησης τροφίμων που βρίσκονται στην μπροστινή πλευρά της συσκευασίας. Η έρευνα αυτή πραγματοποιήθηκε σε 1278 συμμετέχοντες και φάνηκε ότι:
- Ο καταναλωτής βοηθιέται να αξιολογήσει σωστά το τρόφιμο όταν υπάρχει στην μπροστινή πλευρά οποιοδήποτε σύστημα κατηγοριοποίησης, σε σύγκριση με το να μην υπάρχει.
- Το σύστημα Nutriscore φάνηκε να βοηθά στην σωστή αξιολόγηση περισσότερο από το σύστημα Reference Intakes.
Πίσω πλευρά συσκευασίας: όλη η (διατροφική) αλήθεια υποχρεωτικά
Οι πληροφορίες που αναγράφονται στην πίσω πλευρά αποκαλύπτουν όλη την αλήθεια για το τρόφιμο και παρουσιάζονται με ορισμένο και κοινό τρόπο για όλες τις χώρες-μέλη της ΕΕ.
Οι βασικές πληροφορίες είναι τα συστατικά του τροφίμου και η διατροφική ανάλυση.
Συστατικά
Τα συστατικά αναγράφονται με σειρά περιεκτικότητας από αυτό με την υψηλότερη περιεκτικότητα και με φθίνουσα φορά. Άρα αυτό που έχει την υψηλότερη περιεκτικότητα αναγράφεται πρώτο κ.ο.κ
Διατροφική ανάλυση
Στον πίνακα πρέπει να αναγράφονται υποχρεωτικά οι ποσότητες ανά 100 gr προϊόντος για: ενέργεια, συνολικά λίπη, κορεσμένα λίπη, συνολικοί υδ/κες, σάκχαρα, αλάτι (Na), πρωτεΐνες.
Συχνά όμως αναγράφονται και οι ποσότητες μονοακόρεστων λιπαρών, πολυακόρεστων λιπαρών, φυτικών ινών (εδώδιμων ινών), βιταμινών και ιχνοστοιχείων.
Επίσης, παρά το ότι δεν είναι υποχρεωτικό, αναγράφονται και οι ποσότητες των συστατικών ανά μερίδα προϊόντος. Σε αυτή την περίπτωση όπως βλέπετε και στην ΦΩΤΟ μαζί με την ποσότητα του συστατικού αναγράφεται και το ποσοστό με βάση τις Προσλήψεις Αναφοράς που αντιστοιχούν στις Συνιστώμενες Προσλήψεις για υγιή άντρα και γυναίκα φυσιολογικού βάρους, άνω των 18 ετών.
Ισχυρισμοί τροφίμων
Στις συσκευασίες τροφίμων υπάρχουν πολλές φορές ισχυρισμοί που σχετίζονται είτε με την διατροφική αξία του τροφίμου είτε με την επίδραση του τροφίμου (ή κάποιου συστατικού του) στην υγεία του ανθρώπου. Η ΕΕ έχει συντάξει κανονιστικό πλαίσιο που ρυθμίζει τα των ισχυρισμών.
Παρακάτω θα αναφέρω μερικούς από τους πιο συχνούς ισχυρισμούς (και πιο συχνά παραπλανητικούς).
Light ή μειωμένης περιεκτικότητας
Ο ισχυρισμός light είναι ισοδύναμος με τον ισχυρισμό «μειωμένης περιεκτικότητας». Αφορά, συνήθως, τις θερμίδες ή τα λιπαρά και ισχύει όταν αυτό το συστατικό είναι μειωμένο κατά τουλάχιστον 30% σε σχέση με το αυθεντικό προϊόν της εταιρείας.
Επομένως light δεν σημαίνει ΜΗΔΕΝ θερμίδες ή λιπαρά, αλλά μειωμένες κατά 30% τουλάχιστον.
Χωρίς θερμίδες
Στην πραγματικότητα αναφέρεται σε προϊόν που περιέχει λιγότερες από 4 θερμίδες/100 ml
Χαμηλών λιπαρών
Αναφέρεται σε τρόφιμο που περιέχει λιγότερο από 3 gr/100 gr στέρεου τροφίμου ή 1,5 gr/100 ml υγρού τροφίμου
Χαμηλά σάκχαρα
Περιέχονται λιγότερο από 5 gr/100 gr στερεού τροφίμου ή 2,5 gr/100 ml υγρού τροφίμου
Χωρίς σάκχαρα
Περιέχονται λιγότερα από 0,5 gr/100 gr ή 100ml
Χωρίς πρόσθετα σάκχαρα
Όταν στο τρόφιμο δεν έχουν ΠΡΟΣΤΕΘΕΙ σάκχαρα (π.χ ζάχαρη) ή άλλο τρόφιμο με γλυκαντική ιδιότητα (π.χ μελάσσα ή μέλι).
Ο ισχυρισμός χωρίς πρόσθετα σάκχαρα δεν αποκλείει την ύπαρξη φυσικών σακχάρων στο τρόφιμο. Σε αυτή την περίπτωση πρέπει να αναγράφεται «ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΦΥΣΙΚΑ ΣΑΚΧΑΡΑ».
Πλούσιο σε φυτικές ίνες
Το τρόφιμο περιέχει πάνω από 6 gr/100 gr τροφίμου ή 3 gr/100 kcal
High Protein
Όταν οι πρωτεΐνη που περιέχεται στο τρόφιμο προσδίδει πάνα από το 20% των συνολικών θερμίδων
Ο ισχυρισμός high protein επομένως δεν αποτελεί σύγκριση με άλλο τρόφιμο.
Πώς να βγάλει κάποιος συμπέρασμα
Αφού παρουσιάστηκαν οι λεπτομέρειες των διατροφικών επισημάνσεων θα προσπαθήσω να δώσω πιο πρακτικές συμβουλές για να μπορεί να εξαχθεί συμπέρασμα για την ποιότητα του τροφίμου.
- Κοιτάξτε κατευθείαν την πίσω πλευρά της συσκευασίας για να αποφύγετε να παραπλανηθείτε από ισχυρισμούς
- Δείτε τα συστατικά και αν στα πρώτα ΤΡΙΑ (3) συστατικά αναγράφονται απλά σάκχαρα ή/και ανθυγιεινά λιπαρά (π.χ φοινικέλαιο) τότε το τρόφιμο είναι χαμηλής ποιότητας
- Αν τα συστατικά του τροφίμου ξεπερνούν τις ΔΥΟ (2) ΤΡΕΙΣ (3) γραμμές τότε πρόκειται για υπερεπεξεργασμένο τρόφιμο.
- Η ζάχαρη έχει πιο πολλά ονόματα και από κατάδικο: ζάχαρη (μαύρη, άσπρη, καστανή), μέλι, μελάσσα, αμυλοσιρόπι καλαμποκιού, νέκταρ αγαύης, σιρόπι σφένδαμου, σιρόπι ρυζιού, κρυσταλλική φρουκτόζη και πολλά ακόμη.
- Συγκρίνετε με βάση την ποσότητα ανά 100 gr και όχι με βάση την μερίδα. Μπορεί να διαφέρει και πολλές φορές να μην αντιστοιχεί με ρεαλιστική μερίδα.
Για να μπορείτε να καταλαβαίνετε τα νούμερα που βλέπετε δείτε την παρακάτω εικόνα:
Τελική ανάλυση
Η διαδικασία λήψης αποφάσεων αγοράς τροφίμου είναι πολυπαραγοντική. Όλοι όμως, δικαιούνται να γνωρίζουν τι περιέχει το τρόφιμο άσχετα αν αυτό θα καθορίσει την τελική τους απόφαση. Ευτυχώς στις μέρες μας αυτό είναι απλό, λόγω της αναλυτικής επισήμανσης τροφίμων. Από την άλλη η πληθώρα προϊόντων και το πανίσχυρο marketing εύκολα μπορεί να μπερδέψουν και να παραπλανήσουν τον οποιοδήποτε. Αξιοποιήστε το «όπλο» των ετικετών και ασχοληθείτε με την πίσω πλευρά της συσκευασίας, για να ξέρετε τι περιέχεται πραγματικά. Άλλωστε ως γνωστό τα φαινόμενα.. και οι ισχυρισμοί απατούν.
Βασίλης Μπελέκος, MSc
Κλινικός Διαιτολόγος-Διατροφολόγος
Βιβλιογραφία
- Hawley L.K et al. The science on front-of-package food labels. Public Health Nutrition. 2013; 16(3): 430-439
- Kontopoulou L et al. Online Consumer Survey Comparing Different Front-of-Pack Labels in Greece. Nutrients. 2022; 14 (46)